Miniona środa – 10 sierpnia br. – była bardzo pracowitym dniem dla reprezentacji Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej (ZGWRP), która najpierw spotkała się z Przemysławem Czarnkiem, Ministrem Edukacji i Nauki, a później z Magdaleną Rzeczkowską, Minister Finansów. W obu spotkaniach ze strony ZGWRP uczestniczyli członkowie Zarządu Związku: Krzysztof Iwaniuk, Przewodniczący, Anna Grygierek, Wiceprzewodnicząca i Jacek Brygman, Wiceprzewodniczący oraz Leszek Świętalski, Dyrektor Biura Związku.
O bezpośrednie spotkanie z szefami bardzo ważnych dla nas resortów zabiegaliśmy od dłuższego czasu. Osią tematyczną spotkań były przede wszystkim stanowiska przyjęte przez XXXVI Zgromadzenie Ogólne ZGWRP oraz wiele aktualnych i niepokojących sytuacji w oświacie oraz finansach samorządowych.
Spotkanie z Przemysławem Czarnkiem, Ministrem Edukacji i Nauki.
Problemów w oświacie narosło tak wiele, iż nie sposób było o wszystkich rozmawiać wobec czasowo ograniczonego spotkania. Ze spraw bieżących, w pierwszym rzędzie przedstawiono pogłębiające się niedofinansowanie zadań oświatowych w ramach subwencji oświatowej. Problemy z realizacją podwyżek płac w oświacie, wobec drastycznie mniejszych dochodów własnych. Dysproporcje w finansowaniu przedszkoli wynikające z olbrzymich różnic pomiędzy dotacjami i subwencjami (w zależności od wieku przedszkolaków) a realnymi kosztami prowadzenia przedszkoli. W tym zakresie przedstawiciele ZGWRP wprost poinformowali Ministra Czarnka, iż nie akceptują odpowiedzi resortu na stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Związku, sygnowane przez Wiceministra Dariusza Piątkowskiego (patrz informacje na stronie internetowej Związku).
Mówiono także o problemach finasowania pobytu dzieci z danej gminy w przedszkolach innej gminy, w sytuacji, kiedy macierzysta gmina dysponuje wolnymi miejscami w swoich placówkach. Zwrócono uwagę na kłopoty z realizacją zadań dotyczących uczniów z niepełnosprawnościami. Zupełnie innym zagadnieniem (problemem) była poruszona kwestia tzw. małych szkół, liczebności uczniów w oddziałach i roli kuratorów w kształtowaniu sieci placówek oświatowych. Przekazano także obawy w zakresie zapewnienia funkcjonowania szkół i przedszkoli w sezonie zimowym wobec drastycznych wzrostów cen nośników energii, a szczególnie cen oleju opałowego, gazu butlowego i pelletu, które – póki co – nie są objęte żadnymi programami osłonowymi.
Ze spraw systemowych, jako najważniejsze wskazano potrzebą pilnego rozwiązania kwestii finansowania oświaty. Rozpatrywano i dzielono się uwagami dotyczącymi różnych wariantów: przy utrzymaniu dotychczasowego systemu – musi nastąpić realny wzrost subwencji oświatowej z uwzględnieniem stałych wskaźników jej waloryzacji i ze ścisłym określeniem, które zadania oświatowe subwencja finansuje, a nie współfinansuje (czyli określenie kto za co płaci); przy przejęciu finansowania pensji nauczycielskich przez Państwo – dla nas ważnym jest także przejęcie wynagradzania pracowników obsługi, co z kolei wyklucza resort; a nawet podane przez Ministra Czarnka – całkowite przejęcie oświaty przez Państwo.
Ważnym problemem systemowym wskazanym przez nas jest także racjonalizacja wydatków na oświatę (wszelkiego rodzaju dodatki o charakterze socjalnym, odpisy na ZFŚS, finansowanie przez ZUS urlopów na podratowanie zdrowia, różnicowanie stawek i pensum w zależności od typu szkoły i rodzaju przedmiotu, itp.) oraz kształtowanie sieci szkolnej z uwzględnieniem sprecyzowania pojęcia „mała szkoła”, minimalnych i maksymalnych limitów uczniów w oddziałach, likwidacji klas łączonych, a także procesów przekształceniowych, nie tylko w trybie likwidacji placówek oraz wspólnego prowadzenia przez samorządy szkół i przedszkoli.
Ze względów na problemy związane z finansowaniem oświaty przedstawiciele ZGWRP poinformowali Ministra Przemysława Czarnka, że w dalszym ciągu zabiegać będą o wspólne spotkanie – w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego – strony samorządowej z udziałem ministrów edukacji i nauki oraz finansów. Wyrażono także potrzebę prowadzenia pilnych prac nad rozwiązaniami systemowymi dla oświaty, bez potrzeby czekania na wynik następnych wyborów parlamentarnych. Jak powiedział Przewodniczący Krzysztof Iwaniuk: „te sprawy są tak ważne i tak pilne, że nie mogą czekać w próżni następne półtora roku, tylko trzeba o nich rozmawiać i nad nimi pracować już teraz”.
Spotkanie z Magdaleną Rzeczkowską, Ministrem Finansów
Spotkanie z Panią Minister Magdaleną Rzeczkowską było pierwszym od czasu objęcia przez nią kierownictwa resortu. Wskazaliśmy przede wszystkim na to, że sytuacja finansowa wielu samorządów jest bardzo zła, a w pozostałych zła. Jest to skutek drastycznych zmian w kształtowaniu dochodów własnych samorządów i poziomów ich budżetów, będących pochodnymi wielu zmian systemowych, programów rządowych typu: „Polski Ład” i późniejszych prób ich modyfikacji – co właściwie należy odbierać jako zmianę zasad dochodów JST, be zmiany ustawy o dochodach JST. Wszelkiego rodzaju ubytki w dochodach własnych niwelowane są polityką kompensacji poprzez wsparcie zadań inwestycyjnych, a pojawia się poważny problem z finansowaniem wydatków bieżących. Do tego wszystkiego dochodzi realny skutek procesów inflacyjnych oraz drastyczny wzrost cen energii. Wiele samorządów sygnalizuje problemy ze „spięciem” projektów budżetów na 2023 rok. Poinformowaliśmy Panią Minister o wcześniejszym spotkaniu z szefem resortu edukacji i podnoszonych tam problemach z finansowaniem oświaty. Nasze zmartwienie budzi fakt, iż przyszłoroczny planowany wzrost subwencji oświatowej jest na poziomie tylko ok. 60% wzrostu inflacji (stan na chwilę obecną). Wyraziliśmy swoje niezadowolenie, iż do dnia spotkania resort nie ustosunkował się do stanowiska ostatniego Zgromadzenia Ogólnego w zakresie sytuacji finansowej samorządów.
Przedstawiciele ZGWRP wskazali na bardzo pozytywny oddźwięk programu Ministerstwa Finansów, które kwotą 4 mld zł wsparło gminy z obszarami wiejskimi w rozwiązywaniu problemów gospodarki wodno-ściekowej. Podkreślono, że tak dużych pieniędzy na ten cel dotychczas nie było. Stąd też zawnioskowano o przedłużenie terminu realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych w tym programie oraz zasygnalizowano oczekiwanie, iż wspomaganie rozwoju infrastruktury technicznej, szczególnie w zakresie wod-kan będzie przez resort kontynuowane. Jest to ważne wobec nowelizacji ustawy Prawo wodne, która założyła potężne sankcje finansowe dla tych samorządów, gdzie zakres zagospodarowania ścieków jest jeszcze znikomy. Pozytywnie odnieśliśmy się do niwelowania różnic i zapóźnień rozwojowych w obszarach wiejskich, wskazując jednocześnie na zdecydowane rozwiązanie problemów z wykorzystaniem promes – przekazanych samorządom w ramach Inwestycji Strategicznych Polskiego Ładu. Oczekiwania w tym zakresie jasno określiliśmy w naszym stanowisku.
Wobec rozwiązań podatkowych wynikających z Polskiego Ładu i różnych procesów kompensujących jego skutki, podkreśliliśmy potrzebę kategoryzacji gmin. Zbyt wiele dzisiaj różni gminy, szczególnie te z obszarami wiejskimi, i dzisiejsze mechanizmy wspomagająco-kompensujące są nieczytelne i mało skuteczne. Wskazano także na potrzebę odtworzenia gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska oraz na poważne potraktowanie naszych postulatów o utworzenie subwencji ekologicznej. To wszystko, co szczególnie podkreślił Przewodniczący Krzysztof Iwaniuk, przemawia za pilną potrzebą podjęcia prac nad nie nowelą, ale nową ustawą o dochodach JST. Ustawa ta powinna być zgodna z „duchem samorządności”, określonym w Konstytucji i w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego oraz być reakcją na wszelkie zmiany ustrojowe – jakie dokonały się od 2005 r.
Podkreślić należy, za co przedstawiciele ZGWRP dziękowali gospodarzom, że spotkania były bardzo konstruktywne i przebiegały w atmosferze wielkiego zrozumienia i szacunku oraz dobrej dyskusji i wymiany poglądów – chociaż często rozbieżnych. To potwierdza, że warto rozmawiać.
Leszek Świętalski, dyrektor Biura ZGWRP
fot. 3 x Ministerstwo Edukacji i Nauki, 1 x Ministerstwo Finansów