Proces uchwalania nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego, przyjętej przez Sejm w czerwcu br., został zatrzymany podczas obrad Sejmu, które odbyły się 28 lipca 2023 r.
Nowelizacja budziła protesty różnych środowisk, w tym także gmin, na terenie których zlokalizowane są złoża kopalin. 14 lipca br., Senat odrzucił nowelizację ww. ustawy, doprowadzając do konieczności jej ponownego procedowania przez Sejm. Przewidziane w niej rozwiązania zostały zakwestionowane na wniosek Gminy Krobia przez Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej (ZGWRP). Projekt nowelizacji ustawy wprowadza bowiem nowe regulacje, które nie tylko znacząco ingerują we władztwo planistyczne gmin na obszarze występowania złóż kopalin, lecz wprowadzają wprost zakaz zabudowy nad złożami, które na podstawie decyzji administracyjnej zostaną uznane za strategiczne. Co istotne – bez kompensacji strat w formie odszkodowania. Związek w swoim stanowisku wskazywał m.in. na fakt, że proponowana zmiana, wprowadzając do systemu prawnego na poziomie ustawowym „zakaz zabudowy” i „zabezpieczenie możliwości eksploatacji”, w praktyce zablokuje rozwój społeczny i gospodarczy lokalnych wspólnot i to nie tylko na obszarach, na których wskazane zostaną złoża strategiczne, ale w zasadzie na wszystkich terenach z udokumentowanymi złożami kopalin, których eksploatacja odbywa się metodą odkrywkową. W szczególności zakaz zabudowy w przypadku złóż strategicznych oraz, wywołujący identyczny skutek, zapis o zabezpieczeniu możliwości eksploatacji złóż udokumentowanych szczególnie niekorzystnie wpłyną na sytuację faktyczną i prawną mieszkańców gmin, na terenie których występują złoża węgla brunatnego.
Proponowane przez Rząd zmiany w ww. ustawie, godzą w istotę samorządu terytorialnego, interes społeczności lokalnych, prawa właścicieli nieruchomości oraz naczelne zasady ochrony środowiska (będącego dobrem wspólnym wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej), w tym w ustrojową zasadę zrównoważonego rozwoju.
Odrzucenie ustawy rekomendowała senacka Komisja Nadzwyczajna ds. Klimatu, natomiast połączone komisje Środowiska oraz Gospodarki Narodowej i Innowacyjności opowiedziały się za przyjęciem ustawy. W obradach obydwu Komisji wzięli udział przedstawiciele ZGWRP: Sebastian Czwojda, Zastępca dyrektora Biura Związku i Mariusz Marszał, Doradca przewodniczącego Zarządu ds. legislacyjnych. Przedstawili oni punkt widzenia gmin wiejskich i miejsko wiejskich, na terenie których znajdują się zasobne złoża kopalin, szczególnie uwzględniając złoża węgla brunatnego. Wskazali te zapisy proponowanej ustawy, które – także zdaniem szeregu specjalistów w zakresie prawa samorządowego – w sposób bezpośredni ograniczają prawa gmin, jako struktur państwowej administracji samorządowej, reprezentującej wspólnotę mieszkańców, i łamiące prawa właścicieli nieruchomości znajdujących się bezpośrednio nad złożami kopalin. Zastanawiające i zarazem niepokojące jest to, że zarówno w Sejmie, jak i w Senacie przedmiotowym projektem ustawy nie zajmowały się komisje ds. samorządu terytorialnego. Biorąc pod uwagę treść i daleko idące konsekwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, wydaje się to niezrozumiałe i nielogiczne.
Przedstawiciele rządu wskazywali, że ustawa umożliwi uwolnienie spod ochrony ok. 55 tys. ha spośród ponad 130 tys. hektarów krajowych złóż kopalin. Przekonywano też, że na takie decyzje czeka wiele gmin, które posadowione są na złożach i nie mogą się rozbudowywać. Jednak analizując proponowane zmiany przepisów Prawa geologicznego i górniczego trzeba zaznaczyć, że stanowisko rządu nie znajduje odzwierciedlenia w ich treści. Wręcz przeciwnie, przepisy dotyczące ujawniania w planach zagospodarowania gmin złóż udokumentowanych są jeszcze bardziej rygorystyczne niż dotychczas.
W sprawie nowelizacji ww. ustawy głosowało 95 senatorów, za było 51, przeciw – 43, a jeden wstrzymał się od głosu. 28 lipca 2023 r., projekt ustawy wrócił pod obrady Sejmu. Komisja do Spraw Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych oraz Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa podjęły stanowisko popierające sprzeciw Senatu wobec ustawy o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (druki nr 3515 i 3532). W konsekwencji punkt nie został wniesiony pod obrady Sejmu.