Kongres XXV-lecia Samorządu Terytorialnego, który odbył się w Poznaniu 5 i 6 marca zapoczątkował ogólnopolskie obchody rocznicy odrodzenia samorządu. Był wspólnym przedsięwzięciem sześciu ogólnopolskich organizacji samorządowych, tworzących Stronę Samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego: Unii Metropolii Polskich, Unii Miasteczek Polskich, Związku Gmin Wiejskich RP, Związku Miast Polskich, Związku Powiatów Polskich oraz Związku Województw RP.
Patronat honorowy nad obchodami 25-lecia samorządności w Polsce objął Prezydent RP Bronisław Komorowski.
Kongres zgromadził ponad 1300 uczestników: samorządowców z gmin, miast, powiatów i województw oraz władz centralnych i parlamentu.
Wśród zaproszonych gości byli obecni: Bronisław Komorowski – Prezydent RP, Ewa Kopacz – Prezes Rady Ministrów, Grzegorz Schetyna – Minister Spraw Zagranicznych, Maria Wasiak – Minister Infrastruktury i Rozwoju, Andrzej Halicki – Minister Administracji i Cyfryzacji.
5 marca 2015 r.
Zgromadzenia Ogólne
W pierwszym dniu Kongresu samorządowcy: wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, starostowie, marszałkowie obradowali na Zgromadzeniach Ogólnych swoich organizacji.
Gośćmi Zgromadzeń Ogólnych organizacji byli przedstawiciele władz centralnych i parlamentarzyści.
Delegaci XXIX Zgromadzenia Ogólnego ZGW RP wybrali nowego Przewodniczącego Związku Gmin Wiejskich, członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej.
Przewodniczącym Związku Gmin Wiejskich został Marek Olszewski – Wójt gminy Lubicz.
Do Zarządu ZGW RP weszli: Jacek Brygman – Wójt gminy Cekcyn, Anna Grygierek – Burmistrz Strumienia, Krzysztof Iwaniuk – Wójt gminy Terespol, Stanisław Jastrzębski – Wójt gminy Długosiodło, Mirosław Lech – Wójt gminy Korycin, Henryk Litka – Burmistrz gminy Dolsk, Stanisław Longawa – Wójt gminy Kłodzko, Andrzej Pyziak – Wójt gminy Rudniki, Krzysztof Starczewski – Wójt gminy Rawa Mazowiecka, Dariusz Strugała – Wójt gminy Jaraczewo.
Skład Komisji Rewizyjnej: Jacek Czarnecki – Wójt gminy Chełmża, Bogumiła Lewandowska – Siwek – Wójt gminy Baranów, Dariusz Kubus – Wójt gminy Andrespol, Stefan Zawierucha – Wójt gminy Marciszów, Stanisław Wieteska – Wójt gminy Opinogóra Górna.
Mariusz Poznański, który ponad 20 lat pełnił funkcję przewodniczącego otrzymał tytuł Honorowego Przewodniczącego Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej.
Silny samorząd gwarancją siły Rzeczypospolitej – wystąpienie premier Ewy Kopacz
Do uroczystej kolacji, wśród samorządowców zasiadła Ewa Kopacz, Prezes Rady Ministrów. W swoim wystąpieniu premier Kopacz powiedziała, że nie ma nowoczesnej demokracji bez sprawnego i silnego samorządu a taki samorząd to gwarancja siły Rzeczypospolitej.
Jak dodała, samorządność w Polsce udało się oprzeć na dwóch filarach: pracowitych samorządowcach oraz aktywnych mieszkańcach.
Szefowa rządu zapowiedziała, że w ramach decentralizacji więcej środków z unijnej perspektywy 2014-2020 będzie zarządzanych przez samorządy. W ramach Regionalnych Programów Operacyjnych województwa będą mogły wydać ponad 130 mld zł. – zaznaczyła premier. „Wierzę w to, że środki te wydacie słusznie i zgodnie z oczekiwaniami waszych obywateli” – dodała.
Premier Kopacz zapowiedziała też ustanowienie odznaczenia państwowego dla samorządowców i tych, którzy przyczynili się do rozwoju samorządności w Polsce.
6 marca 2015 r.
Obrady drugiego dnia rozpoczęły się wspólnym odśpiewaniem hymnu polskiego. Następnie chwilą ciszy oddano hołd nieżyjącym już twórcom reformy samorządowej.
Fundamentalna reforma – prof. Jerzy Buzek
W inauguracyjnym wystąpieniu były premier Jerzy Buzek podkreślił, że decentralizacja była fundamentalną reformą 25-lecia polskiej niepodległości. Profesor nawiązał do I Zjazdu NSZZ Solidarność. To na tym zjeździe po raz pierwszy publicznie pojawiła się idea budowy samodzielnego społeczeństwa. Mówił, że wyzwanie to podjęły samorządy.”Przede wszystkim odtworzyliśmy demokratyczny, gminny samorząd terytorialny. On był kiedyś – trzeba go było odtworzyć. W 1990 to była inicjatywa Senatu; nawiązywała do Solidarności. Gminy uzyskały osobowość prawną, mienie, wiele milionów konkretnych własnościowych wartości, także ponad tysiąc przedsiębiorstw państwowych. Samodzielnie konstruują budżet, mają własną administrację – tak, jak marzyliśmy na pierwszym zjeździe Solidarności” – powiedział. Premier Buzek mówił o osiągnięciach i sukcesach oraz wskazywał na problemy związane przede wszystkim z finansowaniem gminnych zadań i decentralizacją funkcji.
Profesor Buzek wspomniał też sylwetki tych, którzy odeszli a ćwierć wieku temu tworzyli zręby samorządności.
Wprowadzenie w 1999 r. powiatów i samorządowych województw było jedną z czterech reform społecznych rządu Jerzego Buzka.
Przesłanie Kongresu
Przewodniczący ogólnopolskich organizacji samorządowych zaprezentowali Przesłanie Kongresu zawierające docelową wizję samorządu terytorialnego. Są w nim kwestie samodzielności samorządów, ich finansów i organizacji. Apelują w nim także o systemowy przegląd prawa samorządowego.
Samorządowcy zakładają, że realizacja modelu docelowego samorządu terytorialnego opisanego w przesłaniu przyczyni się do zapewnienia trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, wzmocnienia udziału obywateli i ich organizacji w rozwoju regionalnym i lokalnym oraz do wzrostu sprawności i efektywności funkcjonowania administracji publicznej.
„Przesłanie Kongresu XXV-lecia Samorządu Terytorialnego nie jest ubolewaniem nad niedostatkami samorządności. Tak jak całe polskie środowisko samorządowe, Związek Gmin Wiejskich Rzeczpospolitej Polskiej także nie chce patrzeć na 25-letni okres przebudowy Polski lokalnej przez pryzmat zaniechań i frustracji” – powiedział Marek Olszewski Przewodniczący ZGW RP. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę przede wszystkim na to jak istotne jest prawo w codziennej pracy dla społeczności lokalnych. „Chcemy mieć w rękach dobre narzędzia. Dlatego właśnie tak wiele zależy od jakości stanowionego prawa, od sposobu działania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. To tam jest właściwe miejsce na wnioski dotyczące zmian aktów prawnych, które źle służą wykonywaniu zadań samorządowych. Warunek jest tylko jeden. Strona samorządowa musi być traktowana poważnie i po partnersku” – zaznaczył Marek Olszewski.
Przewodniczący pytał retorycznie czy można wykonać zadania bez czegoś tak trywialnego, jak pieniądze. „Adekwatność środków na wykonywanie zadań własnych do ich rzeczywistych kosztów to klucz do funkcjonowania samorządu sprawnego, przewidywalnego dla mieszkańców. Po 25 latach spróbujmy wycenić koszty najważniejszych zadań publicznych, wykonywanych przez samorządy. To będzie ogromny krok ku lepszej przyszłości. Warto skorzystać z przygotowanych przez środowisko samorządowe, także Związek Gmin Wiejskich RP, projektów dotyczących miedzy innymi nowelizacji finansowania zadań oświatowych, opieki przedszkolnej, subwencji ekologicznej” – powiedział Przewodniczący ZGW RP.
Szefowie pozostałych organizacji samorządowych wskazywali również na stałe niedofinansowanie zadań. Zastanawiali się też nad tym, w jakim kierunku powinien zmierzać samorząd terytorialny.
„Nie może być dobrze, jeśli w zasadzie co tydzień przekazywane są nowe zadania, za którymi nie idą pieniądze. Państwo niestety jest coraz mniej wydolne, nie radzi sobie z wieloma rzeczami. Te najbardziej kłopotliwe spycha na samorząd. Stąd tak wielki zakres kompetencji, którym zajmuje się samorząd terytorialny w Polsce” – ocenił Prezes Związku Miast Polskich, Prezydent Gliwic Zygmunt Frankiewicz. W jego opinii, 25 lat samorządu w Polsce należy oceniać pozytywnie; samorząd się profesjonalizuje, jakość działania jest coraz lepsza. Przy okazji jednak – jak mówił Prezes ZMP – „ogromnie się zbiurokratyzował”, często nie ma swobody w sposobie wykonywania powierzanych mu zadań.
Prezes Związku Powiatów Polskich Ludwik Węgrzyn uważa, że samorządy odmieniły Polskę, wymagają jednak ciągłego udoskonalania bo społeczeństwo oczekuje zmian i postrzega wiarygodność państwa przez pryzmat działania samorządu. Jak podkreślił, problemem w pracy powiatów jest przekazywanie nowych zadań przez władze centralne bez wskazania źródeł finansowania.
Zdaniem Prezesa Unii Miasteczek Polskich Wojciecha Długoborskiego samorządy są dziś w trudnej sytuacji finansowej (krępuje je między innymi art. 243 ustawy o finansach publicznych) i aby wykorzystać fundusze z nowej perspektywy unijnej, muszą mieć pieniądze ma wkład własny.
W opinii Jacka Protasa, Przewodniczącego Związku Województw RP, samorządy regionalne to silne organizmy, zdolne do prowadzenia polityki rozwoju. Województwa są gotowe do dyskusji o zmianach w ustawie o finansowaniu jst i o takich rozwiązaniach, które pozwolą prowadzić politykę rozwoju również po 2020 roku.
Nie ma wolności bez samorządności – wystąpienie prezydenta Bronisława Komorowskiego.
„Samorząd jest sukcesem wolnej Polski” – powiedział prezydent Bronisław Komorowski do uczestników Kongresu 25-lecia Samorządu Terytorialnego. Jak podkreślił, sukces ten jest dziełem zarówno ojców założycieli, którzy odbudowali polską samorządność, jak i kolejnych ekip rządzących, które przez 25 lat, w różnych konstelacjach politycznych, dały z siebie bardzo wiele i uzyskały wiele, i dla społeczności lokalnych, i dla Ojczyzny w całości.
„Nie ma wolności bez samorządności, wszyscy doskonale to czujemy, wszyscy to rozumiemy. Samorząd w Polsce (…) jest jednym z tych obszarów, które cieszą się największą akceptacją społeczną, także z punktu widzenia oceny całego 25-lecia wolności” – powiedział prezydent. Jak mówił Bronisław Komorowski, w każdym polskim mieście, miasteczku, gminie znajdują się pomniki wolności. „Wolności mądrze, dobrze zagospodarowanej, mądrze zrealizowanej. Tymi pomnikami są drogi, mosty, szkoły, są budynki użyteczności publicznej. Jest poprawiający się wygląd miast, miasteczek i wsi polskich. Te pomniki są pomnikami polskiej samorządności” – podkreślił Prezydent RP.
W ocenie Komorowskiego polski samorząd ma się dobrze, ale boryka się także z pewnymi problemami. „Jednym z zagrożeń jest głębokie uwikłanie kwestii samorządności w polityczną rozgrywkę, czego przykładem były oskarżenia o sfałszowaniu wyborów samorządowych” – mówił. „Nieodpowiedzialni są ci, którzy chcieliby co parę lat zmieniać zasadniczo ustrój samorządowy w Polsce, to są niepoważne pomysły. Trzeba jednak oczywiście doskonalić te rozwiązania, pogłębiając samorządność” – powiedział prezydent.
Jego zdaniem, ustrój samorządowy nie wymaga rewolucji, a dyskusję na temat zmian w finansowaniu samorządów warto podjąć po wyborach. Bronisław Komorowski podkreślił, że choć dyskusja o finansowaniu samorządów jest potrzebna, trzeba ją toczyć w spokojniejszym czasie niż w roku wyborczym. „Słyszę te oczekiwania zmian systemu finansowania samorządów. Jeżeli się przyjmie jako założenie, że proces decentralizacji będzie się posuwał, to oczywiście i dyskusja o pieniądzach nas czeka. Ten rok jest rokiem wyjątkowo trudnym. Teraz będą wybory prezydenckie, za chwilę będą wybory parlamentarne. Bałbym się dyskusji na temat pieniędzy w okresie stanu podgorączkowego, który stanowią każde wybory, każda kampania” – mówił Bronisław Komorowski.
„Wielkim wyzwaniem jest także inicjatywa większego angażowania ludzi młodych. Samorząd okazał się niewątpliwie znakomitą szkołą postaw obywatelskich, miejscem kształtowania poczucia wspólnoty, także odpowiedzialności za wspólnotę. Warto i nad tym aspektem się głęboko pochylić i szukać optymalnych rozwiązań” – powiedział.
„Sprawą zasadniczej wagi jest racjonalne wykorzystanie ostatni raz tak gigantycznych środków, które będą płynęły z UE w ramach następnej perspektywy budżetowej. Województwa dostaną ponad 31 mld euro. To także gigantyczna odpowiedzialność za rozsądne, skuteczne wydanie tych pieniędzy” – dodał prezydent.
Bronisław Komorowski zadeklarował otwartość na postulaty samorządowców. „Jestem do dyspozycji, możemy się umówić, że jeśli sprawy wyborcze pójdą dobrze, będziemy dalej współpracować. Bardzo bym sobie tego życzył. W ten sposób razem pogłębimy, wzmocnimy te fundamenty polskiej wolności” – powiedział.
Awans regionów w europejskiej polityce
Oceniając 25 lat samorządu w Polsce, Maria Wasiak, Minister Infrastruktury i Rozwoju powiedziała, że intuicja zmian ustrojowych w Polsce była „trafiona, praktyczna i jest sukcesem polskiej myśli o państwie”. „Ustrój samorządowy, który wynikał z pewnych aspiracji wolnościowych w momencie, kiedy Polska wybiła się na niepodległość w 1989 roku, okazał się też bardzo praktycznym urządzeniem, praktycznie wspierającym konkretne możliwości rozwojowe Polski. Spektakularnie praktycznym w sytuacji, kiedy weszliśmy do UE i stanęliśmy wobec olbrzymiego zadania zagospodarowania pomocy w ramach polityki spójnościowej” – powiedziała szefowa resortu.
Minister Wasiak przypomniała, że polskie regiony zawdzięczają tak widoczne przyspieszenie procesu decentralizacji w dużej mierze akcesji naszego kraju do UE i wiążącemu się z nią napływowi środków europejskich. W stosunkowo krótkim czasie nastąpił istotny awans i poważne wzmocnienie pozycji regionów w krajowej i europejskiej polityce regionalnej. „Faktem jest, że w ciągu ostatnich 10 lat samorządy wojewódzkie stały się prawdziwymi gospodarzami swoich regionów. Gospodarzami, którzy potrafią mądrze planować rozwój, inwestując w mocne strony i rozwiązując specyficzne problemy w najbliższym otoczeniu” – podkreślała minister Wasiak. Dodała, że skuteczne wykorzystanie funduszy dostępnych na lata 2007-2013 w ramach regionalnych programów operacyjnych stało się jednym z argumentów za dalszą decentralizacją zarządzania funduszami strukturalnymi.
„W latach 2014-2020 województwa będą dysponować niebagatelną kwotą ponad 31 mld euro w Regionalnych Programach Operacyjnych. Jest to niemal 40% całej puli jaką Polska dysponuje w nowym rozdaniu funduszy unijnych. To znaczący postęp w odniesieniu do mijającej perspektywy 2007-2013, kiedy w zarządzie regionów było 25% dostępnych funduszy” – powiedziała minister Maria Wasiak.
Zasłużona odznaka
Andrzej Halicki Minister Administracji i Cyfryzacji poinformował o ustanowieniu odznaki państwowej „Zasłużonego dla samorządu”. „Ta odznaka należy się państwu – zasługujecie na nią” – podkreślił minister zwracając się do samorządowców. Minister mówił też o pomyśle powołania Instytutu Samorządności. „Rolą takiego podmiotu byłoby naukowe wspieranie działalności samorządowej m.in. poprzez dyskusje i rozmowy reprezentantów MAC z przedstawicielami zaplecza intelektualnego. Instytut stałby się zapleczem naukowym dla ministerstwa, z bardzo wyraźną rolą inspirującą nie tylko w kontekście prac legislacyjnych, ale także rozwiązań technologicznych” – wyjaśniał. Halicki podkreślił też, że bardzo ważnym miejscem debaty jest KWRiST, i że MAC jest bardzo otwarty na dialog z samorządem.
Do Przesłania Kongresu odnieśli się też pozostali goście Kongresu: Piotr Zgorzelski, przewodniczący Sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej, Janusz Sepioł, przewodniczący Senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Jarosław Neneman, podsekretarz w Ministerstwie Finansów, Cezary Gabryjączyk, podsekretarz stanu w Ministerstwie Skarbu i Olgierd Dziekoński, minister w Kancelarii Prezydenta RP.
Srebrne Podziękowania
Po wystąpieniach gości organizatorzy przewidzieli wręczenie symbolicznych Srebrnych Podziękowań osobom i instytucjom, które szczególnie przysłużyły się polskiej samorządności:
- Tadeusz Mazowiecki, premier I etapu reformy samorządowej (pośmiertnie, z prośbą o umieszczenie w Sali Jego imienia w budynku G Sejmu RP);
- Jerzy Buzek, premier II etapu reformy samorządowej;
- Elżbieta Bieńkowska, współtwórca polskiej polityki regionalnej i inicjatorka polskiej polityki miejskiej, rzeczniczka silnych regionów i pełnej decentralizacji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
- Czesława Rudzka-Lorentz, współzałożycielka Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, badacz, autorka ważnych publikacji z zakresu gospodarki finansowej samorządów, rzeczniczka dobrej administracji, wieloletnia dyrektor Departamentu Administracji Publicznej NIK;
- Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich, posłanka trzech kadencji, rzeczniczka dobrego prawa samorządowego;
- Andrzej Zoll, rzecznik dobrego prawa samorządowego, m.in. jako Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, Prezes Trybunału Konstytucyjnego i Rzecznik Praw Obywatelskich;
- Paweł Swianiewicz, badacz, w latach 90-tych kierował Programem Wspierania Samorządów Brytyjskiego Funduszu Know-How; rzecznik dobrego prawa samorządowego i ochrony samodzielności prawnej i finansowej samorządów;
- Zdzisława Wasążnik, dyrektor Departamentu Finansów Samorządu Terytorialnego;
- Bank Gospodarstwa Krajowego – bank państwowy, od początku po reaktywacji w 1989 roku wspiera programy rozwoju lokalnego i regionalnego;
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od początku wspiera lokalne inwestycje służące ochronie wód, oczyszczaniu ścieków i zagospodarowaniu odpadów stałych;
- Tygodnik „Wspólnota” – towarzyszy samorządom od I etapu reformy;
- Miesięcznik „Samorząd Terytorialny” pisze o samorządzie od 1991 roku
- Miesięcznik „Finanse Komunalne” od 1994 r. pismo Regionalnych Izb Obrachunkowych.
Uczestnicy Kongresu wyróżnili również specjalnymi statuetkami za zasługi w wieloletnim kierowaniu Związkami, osobiste zaangażowanie w obronę żywotnych interesów gmin i miast oraz promocję idei samorządności, Mariusza Poznańskiego, ustępującego Przewodniczącego Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej i Ryszarda Grobelnego, byłego Prezesa Związku Miast Polskich.
Archiwa przełomu
Ostatnim akcentem Kongresu było wystąpienie Henryka Wujca, doradcy Prezydenta RP, reprezentującego inicjatywę prezydencką „Archiwa przełomu”. Wystosował on apel do samorządowców o przekazywanie materiałów z okresu przełomu 1989/1990 związanych z odrodzeniem samorządu.
W imieniu organizatorów za udział w Kongresie uczestnikom podziękował Zbigniew Grochal, poznański aktor, wykładowca uniwersytecki, który prowadził uroczystość.