Przez parę ostatnich tygodni nasi przedstawiciele w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST) pracowali non stop nad projektem nowej ustawy o dochodach JST. Jak wiadomo, na specjalnym posiedzeniu, w dniu 21 sierpnia 2024 r. KWRiST pozytywnie zaopiniowała projekt ustawy. Strona samorządowa wydała w tej sprawie opinię odnoszącą się do samego projektu, jak i oczekiwań samorządów. Dla Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej (ZGWRP) istotnym elementem nowej ustawy była subwencja ekologiczna, o wprowadzenie której Związek zabiegał od wielu lat. Jednakże regulacje ustawy o dochodach JST nie dają nam pełnej satysfakcji w tej sprawie. W projekcie subwencja ekologiczna potraktowana jest jako element dochodów, podlegający różnym regulacjom, tak jak inne pozycje dochodowe. W rezultacie, mimo nazwy, ta część przyszłych dochodów gmin nie będzie miała cech rzeczywistej subwencji, która powinna rekompensować utratę możliwości rozwojowych samorządów poprzez istnienie na ich terenie różnego rodzaju form ochrony przyrody.
Przewodniczący ZGWRP zdecydował zatem, że pomimo pozytywnej opinii o projekcie ustawy o dochodach JST, Związek będzie zabiegał o wyłączenie subwencji ekologicznej z jej zapisów i ustanowienie osobnej regulacji, tak aby subwencja ekologiczna była rzeczywistym narzędziem rekompensującym utracone dochody i możliwości rozwoju.
Co zdecydowało o takim podejściu?
Subwencja ekologiczna
W Polsce problem kompensaty finansowej dla gmin ograniczonych rozwojem gospodarczym ze względu na obecność prawnie chronionych obszarów przyrodniczych zaczął narastać niemal od początku lat dziewięćdziesiątych XX w.,
a ta kwestia dotyczy ponad 32% terytorium Polski oraz ok. 1300 gmin. Z jednej strony bezdyskusyjny jest problem ograniczonych możliwości rozwojowych i dochodowych
z tytułu funkcjonowania na ich obszarze prawnie chronionych form ochrony przyrody a z drugiej strony wzmacniane są kierunki ochrony przyrody i klimatu na szczeblu międzynarodowym. W istniejących systemach wspierania gmin obciążonych posiadaniem obszarów prawnie chronionych wielu państw, szczególnie Unii Europejskiej, subwencja z tytułu obszarów chronionych jest wpisana w prawo finansów publicznych danego państwa. W Polsce subwencja ta powinna być zaliczana do dochodów gmin bezwarunkowo przekazywanych z budżetu państwa, na podstawie składanych przez nie corocznych informacji o powierzchni i rodzaju obszaru prawnie chronionego. Dlatego wprowadzenie tej odrębnej subwencji powinno być sankcjonowane w ustawie o finansach publicznych oraz w nowej ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto proponuje się rozważenie partycypacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w tworzeniu kwot przeznaczanych na subwencje ekologiczną dla gmin w wysokości 50% rocznych wydatków budżetu państwa na ten cel. Natomiast wprowadzenie do nowej ustawy tzw. potrzeb ekologicznych w ramach mechanizmu kalkulacji dochodów JST jako elementu systemu korekcyjnego dochodów, nie odzwierciedla ani celów wsparcia gmin
z obszarami chronionymi, ani postulatów ZGWRP w tej sprawie.
Proponujemy, aby subwencja ekologiczna była bezwarunkowa i nieobarczona żadnymi obciążeniami (np. koniecznością zainwestowania kwoty subwencji na określony cel) dla gmin, w których występują obszary prawnie chronione. Oznacza to, że uprawnione gminy posiadałyby pełną swobodę w wydatkowaniu kwot pochodzących z tej subwencji. Byłaby ona obliczana na podstawie obszaru i rodzaju podlegającego ochronie oraz stawki bazowej. W roku 2019 szacowaliśmy wysokość subwencji na poziomie 0,9 mld zł, co obecnie może, po waloryzacji, odpowiadać minimalnej kwocie wsparcia ok. 1,5 mld zł, zgodnie z założeniami Ministerstwa Finansów do nowej ustawy o dochodach JST.
Podsumowanie
- Wprowadzenie subwencji ekologicznej stanowi wyraz realizacji przez państwo polityki zrównoważonego ekologicznie rozwoju, wymaganej przez polityki klimatyczne Unii Europejskiej. Ma ona mieć charakter subwencji i sprawiedliwie kompensować utracone dochody gmin ze względu na ograniczenia w gospodarowaniu na terenach prawnie chronionych.
- Jak wskazuje praktyka wielu państw, taka subwencja nie tylko ma znaczenie kompensacyjne, ale przyczynia się też do tworzenia i rozwoju nowych obszarów chronionych. Szczególnie ważne jest to na obszarach wiejskich, gdzie akceptacja społeczna jest istotnie ważna do tworzenia nowych form ochrony przyrody – w sytuacji ograniczonych możliwości rozwojowych i dochodowych gmin i jej mieszkańców.