27 listopada 2024 r. odbyło się kolejne posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST). Jak co miesiąc procedowano kilkadziesiąt regulacji prawnych. Ta liczba aktów prawnych budzi refleksję o nadmiernym regulowaniu działalności jednostek samorządu terytorialnego. Przeregulowanie sprawia bowiem, że pierwotnie stosunkowo szerokie kompetencje samorządu są ograniczane i stają się coraz bardziej pozorne.
Podczas ostatniego posiedzenia KWRiST kilka takich właśnie regulacji było przedmiotem sporu pomiędzy przedstawicielami strony samorządowej, a ministrami i urzędnikami szczebla centralnego.
Zmiany w ustawie o sygnalistach jednym ze spornych tematów
Jeden z tematów spornych dotyczył zmian w ustawie o sygnalistach. Doszło bowiem do zmiany definicji „organu publicznego”, która rozszerza obowiązki związane z ochroną sygnalistów na rady gmin, miast i powiatów oraz sejmiki wojewódzkie. Niestety zmiana ta została wprowadzona mimo tego, że uzgodniona ze stroną samorządową treść definicji była inna i nie obejmowała organów stanowiących. Zmiana ta została wprowadzona na dalszym etapie procedowania przez stronę rządową, już po uzgodnieniu projektu ustawy z Komisją Wspólną. Obawy budzi fakt, że wynegocjowane rozwiązania mogą być dowolnie zmieniane, co podważa wzajemne zaufanie, a przecież takie praktyki są niezgodne z ideą i celami funkcjonowania KWRiST.
Kompromisowe rozwiązanie w zakresie zamrożenia cen energii
Kolejnym tematem, który stanowił ważny punk posiedzenia, mimo braku woli rozmów ze strony rządowej, która wniosła nawet o zdjęcie tej kwestii z porządku obrad, było zamrożenie cen energii elektrycznej dla podmiotów samorządowych. Pierwotna wersja przepisów obejmowała propozycje zamrożenia cen energii tylko dla gospodarstw indywidualnych. Jednak samorządowcy nie zgodzili się na wyłączenie tego tematu z obrad. Był on o tyle pilny, że w tym dniu procedowano wprowadzenie zmian w przygotowanych przez stronę rządową regulacjach z tego zakresu. Stąd też potrzebna była pilna interwencja. W Efekcie zostało uzgodnione „rozwiązanie kompromisowe”, zakładające objęcie jednostek samorządu terytorialnego ceną maksymalną chociaż w pierwszym kwartale 2025 r., gdy rachunki są najwyższe. I to ostatecznie udało się osiągnąć.
„Potrzeby edukacyjne” nową przestrzenią konfliktu
Jak zwykle wiele emocji wzbudzała kwestia oświaty. Problem niedoszacowania kosztów funkcjonowania oświaty w gminach jest kością niezgody między rządem a samorządami od wielu lat. Zmiana regulacji prawnych i wprowadzenie „potrzeb edukacyjnych” zamiast „subwencji oświatowej” niewiele zmieniła. Natomiast stworzono nową przestrzeń konfliktu między jednostkami samorządu terytorialnego. Naliczanie potrzeb edukacyjnych w danej gminie uwzględnia dzieci, mające miejsce zamieszkania na jej obszarze. Ale część dzieci nie uczęszcza do szkół na terenie gmin, w których mieszkają. Doskonale ilustrują to dane statystyczne. Otóż Główny Urząd Statystyczny opublikował informację, opierając się na danych Ministerstwa Edukacji Narodowej, o dojazdach uczniów do szkół podstawowych i ponadpodstawowych w roku szkolnym 2023/2024. Zaznaczono w niej, że przez uczniów dojeżdżających do szkół rozumie się tych, których gmina zamieszkania jest inna niż ta, w której pobierają naukę. Do szkół podstawowych i ponadpodstawowych dojeżdżało ponad milion uczniów. Dojeżdżający stanowili 20,7 proc. ogółu uczniów (6,1 proc. uczniów szkół podstawowych i 45 proc. uczniów szkół ponadpodstawowych).
Bardzo dobra wiadomość z Ministerstwa Finansów!
Bardzo dobrą informacją z posiedzenia Komisji Wspólnej jest deklaracja złożona przez Hannę Majszczyk, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów. Dotyczyła ona zmian w ustawie o finansach publicznych. Zgodnie z deklaracją, w przepisach ma zostać wprowadzona modyfikacja, podnosząca kwotę progu dochodów i wydatków gmin, od którego uzależniony jest obowiązkowy audyt wewnętrzny w gminie. Dotyczy to małych samorządów gminnych, o niskich dochodach, które niepotrzebnie ponosiły wydatki na obowiązkowe czynności audytu wewnętrznego. Dotychczasowy próg określony na poziomie 40 mln zł został wprowadzony w 2010 r. Wartość pieniądza od tego czasu uległa znacznej zmianie i jest już nieadekwatna do realnej sytuacji fiskalnej. Stąd też Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej (ZGWRP) od dawna wnioskuje o zmianę i podniesienie tego limitu do 80 mln zł. Miejmy nadzieję, że zgodnie z deklaracją minister H. Majszczyk, modyfikacja przepisów wkrótce nastąpi.
Polityka spójności powinna nadal funkcjonować, ale w zdecentralizowanej formie
Dobrą wiadomość dla samorządów przyniosło także wystąpienie Jacka Karnowskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej. Minister podzielił się informacją na temat polityki spójności Unii Europejskiej w nowej perspektywie. Zgodnie z jego przekazem, polski rząd oraz strona samorządowa mają takie samo stanowisko, a mianowicie, że polityka spójności powinna dalej istnieć, ale w zdecentralizowanej formie.
Warto przy okazji podkreślić, że z ministerialnych zapowiedzi wynika, iż rząd będzie zabiegał o kontynuację polityki spójności również w ramach prezydencji Polski, która rozpoczyna się 1 stycznia 2025 r. Jacek Karnowski zachęcał również stronę samorządową do zaangażowania w tej sprawie w ramach prac Europejskiego Komitetu Regionów, ponieważ wspólne wysiłki mogą przynieść lepsze efekty.
Podczas posiedzenia ZGWRP reprezentowali: Jacek Brygman, Wiceprzewodniczący Zarządu Związku, Sebastian Czwojda, Zastępca dyrektora Biura Związku oraz Mariusz Marszał, Doradca przewodniczącego Zarządu ds. legislacyjnych i programowych.