W czwartek 21 stycznia odbyła się zorganizowana przez Zakład Rozwoju Lokalnego i Gospodarki Przestrzennej Wydziału Ekonomii i Finansów Uniwersytetu w Białymstoku konferencja pod nazwą „Instrumenty rozwoju lokalnego w kontekście finansowania obszarów wiejskich”. Współorganizatorami wydarzenia byli: stowarzyszenie „TAK! Samorządy dla Polski” oraz Związek Gmin Wiejskich RP.
Konferencję otworzyli prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski, rektor Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr. hab. Robert Ciborowski oraz prof. dr hab. Marzanną Poniatowicz – dziekan Wydziału Ekonomii i Finansów tej uczelni. Zgodnie podkreślili potrzebę harmonijnego rozwoju obszarów wiejskich w kontekście rozwoju gospodarki zarówno Polski, jak i Unii Europejskiej.
Na początek dr hab. Jerzy Wilkin wygłosił referat pt. „Koncepcja sprawiedliwości terytorialnej i możliwość jej wykorzystania w polityce rozwoju obszarów wiejskich”, w którym przede wszystkim zdefiniował pojęcie sprawiedliwości. Podkreślił, że bez sprawiedliwości nie jest możliwe dobre funkcjonowanie państwa. Zdefiniował również termin sprawiedliwości terytorialnej.
„Ważnym czynnikiem sprawiedliwości jest położenie na określonym terytorium. To, gdzie się mieszka, ma znaczenie; ma znaczenie to, gdzie ludzie żyją. (…) Ludzie mają prawo mieszkać i realizować się tam, gdzie chcą, nawet jeśli są to obszary schyłkowe pod względem rozwoju – zwrócił uwagę, dodając, że dlatego wielkie znaczenie dla Polski ma rozwój obszarów wiejskich.
Prof. Wilkin zaproponował hasło: „Przyłączyć wieś do Polski”. Powołując się na kontekst polityczny (fundusze unijne, określone przez niego jako „błogosławieństwo”, zmniejszanie roli samorządów przez obecną władzę czy podział „z klucza politycznego” środków Funduszu Rozwoju Inwestycji Lokalnych), naukowiec zaznaczył, że jest wielkim zwolennikiem tego, aby w rozwoju obszarów wiejskich dać więcej pieniędzy samorządom. „Bo to one będą wiedziały, jak je wydać, to one są najbliżej ludzi” – skwitował.
Podobnego zdania była dr hab. Renata Przygodzka, prof. UwB, która w swoim wystąpieniu „Źródła finansowania rozwoju gmin wiejskich” wskazała różne możliwości finansowania obszarów wiejskich. Zwróciła uwagę, że podatek rolny nie pełni funkcji stymulującej, dlatego tak wielkie znaczenie dla rozwoju gmin wiejskich muszą mieć subwencje pochodzące z innych źródeł np. udział w PIT i CIT.
Dr hab. inż. Renata Marks-Bielska, prof. UWM mówiła o roli władz gmin wiejskich w kreowaniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości, w oparciu o badania wykonane podczas realizacji grantu naukowego. Podkreśliła, że włodarzom gmin, również wiejskich, zależy na rozwoju przedsiębiorczości lokalnej, stanowiącej ważne źródło dochodów dla samorządów. Zauważyła, że decydującą rolę mogą odegrać dobre kontakty na linii samorząd-przedsiębiorcy oraz właściwie skonstruowane prawo lokalne.
Z kolei prof. dr hab. Wojciech Misiąg zwrócił uwagę, że w zasadzie nie powinno się mówić o podziałach na linii gmina miejska/wiejska, ale raczej między obszarami rolniczymi i nierolniczymi, skoro 93 proc. powierzchni Polski to obszary wiejskie. Zaznaczył, że często gminy wiejskie, nierozwijające się rolniczo, są bogatsze i rozwijają się dynamiczniej niż obszary miejskie.
Drugą sesję plenarną moderował Jacek Karnowski – prezydent Sopotu,członek zarządu Stowarzyszenia „TAK! Samorządy dla Polski”. Również wchodzący w skład zarządu tego stowarzyszenia wójt gminy Korycin Mirosław Lech (również w Zarządzie Związku Gmin Wiejskich RP) przypomniał, że gminy wiejskie borykają się z różnorodnymi problemami również dlatego, że jak dotąd za lokomotywy rozwojowe uznawano metropolie i miasta.
„Tego typu działania spowodowały, że obszary wiejskie są niedoinwestowane. Aż 15 proc. gmin wiejskich nie ma dostępu do sieci wodociągowej. Wyzwania są zatem ogromne, a brak instrumentu, który ma je rozwiązywać” – skomentował.
Mirosław Lech, Wójt Korycina, przypomniał o przygotowanym przez stowarzyszenie postulacie powołania specjalnego Funduszu Rozwoju Wsi. Wskazał potencjalne źródła jego finansowania: niezwracanie do skarbu państwa 23 proc. podatku VAT z wydatków majątkowych i od inwestycji; specjalne programy w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej mogące wzmocnić dochody gmin; zabezpieczenie dla gmin wiejskich co najmniej 40 proc. środków z budżetu unijnego, programów regionalnych, w tym również funduszu odbudowy.
„Uzyskane w ten sposób środki należałoby dzielić tak, by każda gmina mogła otrzymać rocznie średnio 1 mln zł, zaś większe środki – na podstawie dodatkowych kryteriów: dochodowych, ludnościowych itd.” – dodał.
Artur Kozioł – burmistrz Wieliczki, wygłosił referat „Wzrost udziału samorządów w podatku dochodowym od osób fizycznych i jego wpływ na rozwój obszarów wiejskich”. Zwrócił uwagę na duże znaczenie podatku PIT dla wszystkich gmin, obecnie bowiem z każdej złotówki pozostaje w gminie 39 gr. Projekt ustawy zwiększający tę kwotę do 43,93 gr zaakceptowany przez Senat, obecnie jest procedowany przez Sejm.
Wójt gminy Terespol i przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP Krzysztof Iwaniuk, mówił o specjalnym Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich jako szansie na odpowiedzialny rozwój Polski. podkreślił, że każda gmina jest inna, każda ma swoje specyficzne potrzeby, ale żadna nie może oprzeć się dziś na podatku rolnym, który jest w obecnych czasach anachronizmem.
Wystąpienie zarządzającej gminą Izabelin wójt Doroty Zmarzlak pn. „Wsie niewiejskie – rola państwa w równym dostępie do usług publicznych”, dotyczyło roli współpracy państwa i samorządu w zapewnieniu dostępu do wysokiej jakości usług publicznych wszystkim obywatelom Polski, niezależnie od miejsca zamieszkania. Wójt skupiła się na społecznej i kulturotwórczej roli szkół wiejskich, tak istotnych w procesie budowania społeczeństwa obywatelskiego i „zlepiania” społeczności lokalnej oraz kluczowej roli państwa w finansowaniu edukacji na wsiach i zmianie prawa, aby to finansowanie wykorzystać jak najefektywniej.
Na koniec Jacek Karnowski podkreślił, że siła samorządowców wynika z poparcia mieszkańców i wzajemnej solidarności. Zaznaczył też jednak, że samorządy – chcąc stanowić znaczącą siłę w dyskursie społecznym – muszą mówić wspólnym głosem wszędzie tam, gdzie jest to możliwe.
Samorządowcy od lat wskazują, że problemem wielu mniejszych gmin jest rozproszona zabudowa. Bez względu na jej układ, poziom urbanizacji czy infrastrukturę, obowiązki są te same, co wiąże się z określonymi, wysokimi kosztami.
– Największa miejscowość w mojej gminie ma prawie 2 tys. mieszkańców, a najmniejsza – Żuki nad Bugiem – liczy 7 gospodarstw. Wszyscy chcą mieć dojazd do sklepów, urzędów, przychodni i różnego rodzaju instytucji, dzieci muszą mieć dojazd do szkół, a to jest wszystko to wymierne kwoty. Ja mam z jednego do drugiego krańca gminy ponad 50 km. Kiedy padły PKS-y, musieliśmy kupić do naszej spółki 4 PKS-y, które ciągle jeżdżą – to odwożą, to przywożą, ciągle są w użyciu. A to wszystko kosztuje – mówił Portalowi Samorządowemu w 2019 r. Krzysztof Iwaniuk, wójt gminy Terespol.
Zależność tę wskazali też naukowcy z Państwowej Akademii Nauk w opracowaniu pt. „Społeczno-ekonomiczne skutki chaosu przestrzennego dla osadnictwa i struktury funkcjonalnej terenów”. Jak zauważyli, rozpraszanie zabudowy i dekoncentracja układów osadniczych wprost zwiększa koszty funkcjonowania gmin. Oznacza to tyle, że im rzadsza zabudowa, tym wyższe koszty związane z budową i utrzymaniem lokalnych dróg, kanalizacji, wodociągów, gazociągów, sieci energetycznych.
– Trzeba rozpocząć działania mające na celu powstrzymanie pogłębiania się dalszych dysproporcji, bo Polska nam się rozjechała – stwierdził Krzysztof Iwaniuk.
A te działania to zapewnienie większego finansowania dla gmin wiejskich oraz wprowadzenie zmian systemowych.
Patronat honorowy nad obradami objęli: Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Profesor Tomasz Grodzki oraz Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu w Białymstoku Profesor Robert W. Ciborowski.
Patronat medialny nad konferencją sprawowali: Pismo Samorządu Terytorialnego „Wspólnota”, „Rzeczpospolita” oraz „Rzeczpospolita- Życie Regionów”
Zapis konferencji: https://www.youtube.com/watch?v=oyg3964bBr0&ab_channel=UniwersytetwBia%C5%82ymstoku