5 czerwca 2018 r. w Warszawie polscy samorządowcy przedstawili delegacji Komitetu Monitorującego Przestrzeganie Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego (to jedna z komisji Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy czyli CLRAE, działającego w ramach Rady Europy) zarzut drastycznego złamania art. 6 Karty poprzez działania, bezprawnie ingerujące w samodzielność JST dotyczące kształtowania wynagrodzeń samorządowców. To nie jeden przykład nieprzestrzegania EKSL w naszym kraju. Na spotkaniu Związek reprezentował Krzysztof Iwaniuk Wiceprzewodniczący Związku.
W spotkaniu uczestniczyli członkowie polskiej delegacji do Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych (CLRAE) i przedstawiciele wszystkich ogólnopolskich korporacji samorządowych. Stronę CLRAE reprezentowali: David Baro Riba, burmistrz La Massana z Andory, członek Komitetu Monitorującego CLRAE, sprawozdawca Izby Władz Lokalnych, Pascal Mangin, radny regionu Alsace Champagne-Ardenne-Lorraine z Francji, członek Komitetu Monitorującego CLRAE, sprawozdawca Izby Regionów, prof. Tania Groppi, ekspert z Grupy Niezależnych Ekspertów w ramach Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego (Włochy) i Svitlana Pereverten, współsekretarz Komitetu Monitorującego CLRAE.
Ograniczone kompetencje społeczności lokalnych
Artykuł 4 EKSL mówi o tym, że kompetencje przyznawane społecznościom lokalnym powinny być w zasadzie całkowite i wyłączne, a społeczności te powinny być konsultowane w trakcie opracowywania planów i podejmowania decyzji. W sytuacji delegowania kompetencji społecznościom lokalnym przez organy władzy centralnej lub regionalnej powinny mieć one – w miarę możliwości – pełną swobodę dostosowania sposobu wykonania tych kompetencji do warunków miejscowych. W Polsce dochodzi do nieprzestrzegania tych zapisów, szczególnie w oświacie i pomocy społecznej, gdyż kompetencje społeczności lokalnych nie są całkowite i wyłączne, jak również nie mogą być swobodnie dostosowywane do warunków miejscowych. Powodem są zbyt szczegółowe ustawy, dodatkowo odsyłające wiele kwestii do stu kilkudziesięciu rozporządzeń ministrów. Sprawa dotyczy też planowania przestrzennego, które ogranicza możliwości sprawnego planowania przestrzennego. Przepisy są oceniane negatywnie, ale nie są zmieniane. Proces konsultacji prawa samorządowego ze społecznościami lokalnymi w Polsce umożliwia Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego, jednak zdarza się często, że ustawy są kierowane do Sejmu bez opinii Komisji lub poza nią (projekty poselskie). Są też wydawane rozporządzenia rządowe bez konsultacji (np. rozporządzenie płacowe).
Ingerencja w samodzielność
Zdaniem polskich samorządowców dochodzi także do łamania artykułu 6 EKSL. Zgodnie z nim społeczności lokalne powinny móc samodzielnie ustalać wewnętrzną strukturę administracyjną, tworząc jednostki dostosowane do specyficznych potrzeb i umożliwiające skuteczne zarządzanie. Natomiast w Polsce liczne ustawy i akty wykonawcze narzucają gminom i powiatom sztywne rozwiązania organizacyjne. Poważne zastrzeżenia budzi sprawa wynagrodzeń. Ustawa – zamiast ustalać zasady wynagradzania – zawiera delegację do rozporządzenia, które narzuca JST taryfikator wynagrodzeń. Zmiana ta nastąpiła w sposób niezgodny z EKSL i polskim prawem (opinia prawna). Przypominamy, że ustęp 2 artykułu 6 brzmi: „Status pracowników samorządowych powinien umożliwiać zatrudnianie pracowników wysoko wykwalifikowanych, w oparciu o kryterium umiejętności i kompetencji; w tym celu należy przewidzieć odpowiednie zasady szkolenia, wynagradzania oraz możliwości awansu zawodowego”.
Bez wystarczających środków finansowych
Zgłoszono ponadto nieprzestrzeganie art. 9 EKSL. Chodzi o prawo społeczności lokalnych do posiadania własnych, wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach swoich uprawnień. Wysokość tych zasobów powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych przez prawo; cześć ich ma pochodzić z opłat i podatków lokalnych. Tymczasem zasoby te są niewystarczające. W latach 2006-2007 nastąpiły zmiany prawne (ustawa o PIT), które spowodowały znaczne osłabienie finansów gmin, bez rekompensaty i zmniejszenia zakresu zadań. Kolejne zadania są przekazywane bez wystarczających środków finansowych. Wysokość podatków ustala ustawa i minister finansów, a samorząd może wprowadzić jedynie ulgi i zwolnienia. Uwagi dotyczyły też systemu wyrównawczego i braku konsultacji (ustawy są przyjmowane bez oceny skutków regulacji, mimo jej obligatoryjności), który nie spełnia ust. 5 i 6 art. 9 EKSL.
Podobne zastrzeżenia zgłosili reprezentanci pozostałych Związków. Dodatkowo Związek Powiatów Polskich podkreślił, że powiaty mają finansowanie przede wszystkim oparte o redystrybucję, dlatego że ich dochody własne są na poziomie kilkunastu procent i nie zostały wyposażone w majątek komunalny jak gminy. Natomiast prezes Związku Województw RP, Olgierd Geblewicz przekazał informacje o kilku przypadkach odebrania zadań samorządom województw w ciągu ostatnich dwóch lat (m.in. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska, Ośrodki Doradztwa Rolniczego).
Do końca czerwca polska strona samorządowa przygotuje również informacje o stanie finansów samorządowych i odpowie na dodatkowe pytania, które zostały przedstawione na piśmie na końcu posiedzenia. Delegacja Komitetu będzie pracowała nad przygotowaniem raportu w tej sprawie, a głosowanie nad tym dokumentem odbędzie się w listopadzie br. Oficjalna prezentacja raportu będzie miała miejsce w Strasburgu w marcu 2019 na sesji plenarnej CLRAE.
źródło: ZMP