W przełomie roku 2015/2016 Biuro ZGWRP zakończyło pilotażowe badanie wśród gmin dt warunków i kosztów realizacji konserwacji infrastruktury oświetleniowej na terenie gmin wiejskich i miejsko-wiejskich za pośrednictwem internetowej aplikacji na stronie zgwrp.pl/bag. Przeprowadzone badanie było odpowiedzią na podnoszone przez gminy zarzuty wobec koncernów energetycznych przyczyniających się do rosnących kosztów utrzymania infrastruktury oświetleniowej w gminach w wyniku dominującej ich pozycji na rynku. W badaniu uczestniczyło ponad 80 gmin z terenu całego kraju, przy czym do bezpośredniej analizy wykorzystano 72 prawidłowo wypełnione ankiety. Ankiety zawierały pytania z zakresu struktury własności infrastruktury oświetleniowej na terenie gminy, kosztów ponoszonych na konserwacje oświetlenia, warunków i poziomu zadowolenia współpracy z koncernami energetycznymi będącymi właścicielami infrastruktury oświetleniowej.
Podstawowe wnioski z badania ankietowego
Infrastruktura oświetleniowa obejmuje zarówno oprawy oświetleniowe wraz ze źródłem światła, konstrukcje służące mocowaniu punktów świetlnych, przewody, szafy sterownicze i rozdzielcze, urządzenia sterownicze, itp. W badanych gminach wykazano na 30 czerwca 2015 rok 56 820 punktów świetlnych. Na podstawie ankiet można wskazać następujące podmioty będące właścicielami infrastruktury oświetleniowej: gmina, grupy energetyczne (ENEA, ENERGA, PGE, TAURON), Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), INNE (Oświetlenie Uliczne i Drogowe sp. z o.o. w Kaliszu) oraz własność mieszana ( najczęściej to oprawy oświetleniowe i źródła światła należą do gminy a pozostała infrastruktura należy do koncernów energetycznych).W gminach dominującą pozycję własności mają duże grupy energetyczne, gdzie ich własność lub współwłasność infrastruktury oświetleniowej w przeliczeniu na punkty świetlne to prawie 80% ogólnej liczby punktów świetlnych.
Znaczący jest również poziom własności infrastruktury oświetleniowej gmin – ponad 18% ogółu punktów wraz z infrastrukturaą są pełną własnością gminy a w 19,6% ogółu punktów świetlnych – oprawy i źródła światła są własnością gminy (własność mieszana). W formie mieszanej własności infrastruktury oświetleniowej najwiekszy udział w badanych gminach mają koncerny: PGE (55% punktów mieszanej własności); Tauron (30%) oraz ENERGA (15%), natomiast brak jest udziału grupy ENEA. Jedną z ważniejszych form realizacji zadania oświetlenia ulic i dróg przez gminy na terenie obszaru kalisko-końskiego jest samorządowa spółka Oświetlenie Uliczne i Drogowe (2,4% punktów świetlnych badanyh gmin), gdzie całość zadań oświetleniowych realizuje spółka a gmina pokrywa pełne koszty eksploatacji. Ze względu na dominację właścicielska infrastruktury oświetleniowej w badanych gminach możemy wskazać na około 7% gmin, w których ponad 50% infrastruktury oświetleniowej jest ich własnością, w tym 1 gmina posiada 100%, natomiast w 70% gmin występuje własność gminna części infrastruktury oświetleniowej. W 4,2% gmin właścicielem jest samorządowa spółka Oświetlenie Uliczne i Drogowe. Natomiast dominującym właścicielem/współwłaścicielem infrastruktury oświetleniowej na terenie gmin nadal pozostają koncerny energetyczne (89%) i to one często dyktują gminom ceny oraz warunki korzystania z usług oświetleniowych.
Istotną informacją dla gmin dla możliwość porównania wydatków na oświetlenie uliczne pomiędzy gminami jest wielkość infrastruktury oświetleniowej w stosunku do liczby mieszkańców jednostki. Na podstawie informacji od respondentów ustalono wskaźnik liczby punktów świetlnych na 100 mieszkańców dla każdej badanej gminy. Wskaźnik ten ma bezpośredni wpływ na wielkość i udział wydatków na oświetlenie w wydatkach bieżących gminy.
Wskaźnik ten wahał się w badanych gminach od 2,7 do 40 punktów na 100 mieszkańców przy wartości mediany (wartości środkowej) na poziomie 10 punktów na 100 mieszkańców. Po odrzuceniu wartości skrajnych (2,7 i 40) nadal górne wartości wskaźnika są 4-5 krotnie wyższe w stosunku do dolnych wartości wskaźnika w badanych gminach.
Warunki współpracy z koncernami energetycznymi
Na podstawie ankietyzacji staraliśmy się ustalić m.in.: jakie warunki korzystania z infrastruktury oświetleniowej nakładają na gminy poszczególne grupy energetyczne; jakie koszty „konserwacji” oświetlenia ulicznego ponoszą gminy w przeliczeniu na jeden punkt świetlny w zależności od podmiotów, które są właścicielem infrastruktury oświetleniowej na ich terenie.
Na podstawie ankiet stwierdzamy różnorodne podejście koncernów energetycznych (właścicieli infrastruktury) do prawa wyboru przez gminy podmiotów w zakresie świadczenia usługi zarówno konserwacji jak i dostawy energii. Jedne grupy energetyczne zgadzają się dla części gmin na wybór dostawców energii i podmiotów świadczących usługi konserwacji, inne całkowicie zamykają możliwość wyboru usługodawcy konserwacji swojej infrastruktury oświetleniowej.
Ważna dla gmin jest możliwość porównania stosowanych warunków i cen grup energetycznych konserwacji oświetlenia ulic i dróg, które obejmują zarówno koszty korzystania z infrastruktury przedsiębiorstw energetycznych, utrzymanie w ruchu i bieżące naprawy.
ENEA
W gminach, gdzie ENEA jest właścicielem/współwłaścicielem infrastruktury, zawierane były umowy najczęściej na okres jednego roku z określeniem ceny usługi w formie opłaty ryczałtowej za punk świetlny plus koszty dodatkowych zleceń gminy. Ogólny koszt w przeliczeniu na 1 punkt świetlny na ponoszony rzecz ENEA kształtował się w gminach od 7,8 zł do 26,3 zł przy 13,8 zł wartości mediany. 42% gmin współpracujących z grupą ENEA wykazało jednostkowy koszt na jeden punkt świetlny pomiędzy 13,3 a 15,2 zł a 25% pomiędzy 9,7 a 10,7 zł. Jednocześnie część gmin, która korzysta z usług innych podmiotów niż ENEA konserwacji gminnej infrastruktury oświetleniowej wykazuje koszty na poziomie 3,0-6,0 zł za punkt świetlny.
ENERGA
W gminach gdzie ENERGA jest właścicielem/ współwłaścicielem infrastruktury tam 85% gmin ma zawarte umowy z ENERGA na konserwację oświetlenia ulicznego, a 80% tych umów jest zawarta na okres dłuższy niż jeden rok. Cena umowna konserwacji infrastruktury oświetleniowej jest określana w formie opłaty ryczałtowej za 1 punkt świetlny. Ogólny ponoszony koszt w przeliczeniu na 1 punkt świetlny na rzecz ENERGA w gminach kształtował się od 12,7 zł do 43,8 zł, przy 17,8 zł wartości mediany. 45% gmin współpracujących z grupą ENERGA wykazało koszty konserwacji w przeliczeniu na jeden punkt świetlny pomiędzy 12,7 zł a 14,6 zł a 36% gmin pomiędzy 17,8 zł a 19,5 zł. Dwa przypadki kosztów powyżej 43 zł za punkt może dotyczyć rozłożenia wydatków modernizacyjnych oświetlenia ulicznego w ramach kosztów konserwacji.
PGE
W gminach gdzie PGE jest właścicielem infrastruktury 36% gmin ma zawarte umowy z PGE z których 90% jest zawarta na okres jednego roku. Cena za konserwację infrastruktury oświetleniowej jest określany umowach w formie opłaty ryczałtowej za 1 punk świetlny. Ogólny koszt w przeliczeniu na 1 punkt świetlny ponoszony na rzecz ENERGA w badanych gminach kształtował się od 8,6 zł do 12,8 zł, przy 9,4 zł wartości mediany.
TAURON
W gminach gdzie TAURON jest właścicielem infrastruktury 100% gmin ma zawarte umowy z właścicielem infrastruktury, 62% z nich zawarta jest na okres dłuższy niż jeden rok. Cena za konserwację infrastruktury oświetleniowej jest określany umowach w formie opłaty ryczałtowej za 1 punk świetlny. Ogólny koszt konserwacji przeliczeniu na 1 punkt świetlny ponoszony na rzecz grupy TAURON w badanych gminach kształtował się od 10,0 zł do 28,3 zł przy 11,9 zł wartości mediany. 54% gmin współpracujących z grupą TAURON wykazało jednostkowy koszt na jeden punkt świetny pomiędzy 10,0 a 12,1 zł.
Na postawie powyższych ustaleń możemy stwierdzić, że najdroższymi usługodawcami w kolejności są: ENERGA, ENEA, TAURON i na końcu PGE. Grupa PGE najbardziej elastycznie podchodzi do kwestii korzystania ze swojej infrastruktury oświetleniowej i zasad jej konserwacji. Jednak porównania kosztów świadczenia usług konserwacji przez grupy energetyczne na podstawie badania ankietowego mogą być obarczone błędami ze względu na brak pełnej informacji o treści zawartych w umowach gmin z usługodawcami oraz o rzeczywistych kosztach ponoszonych na utrzymanie infrastruktury oświetleniowej. W szczególności trudno porównywalne jest pojęcie „opłata ryczałtowa” za 1 punkt świetlny bez wiedzy o zakresie usług, jakie obejmuje umowa konserwacji oświetlenia ulic i dróg. Niemniej subiektywna ocena respondentów poziomu zadowolenia ze współpracy gmin z grupami energetycznymi dt oświetlenia ulic i dróg prezentuje trochę inną kolejność niż wynikałaby z oceny kosztów konserwacji. Najkorzystniej jest oceniana przez respondentów współpraca z PGE (4,05), następnie ENEA (3,58), ENERGA (3,38), najgorsza jest ocena współpracy gmin z grupą TAURON.
Posumowanie
W ostatnich latach koncerny energetyczne znacząco zmieniły politykę w zakresie współpracy z gminami przy wykorzystaniu ich infrastruktury oświetleniowej. Z jednej strony grupy energetyczne zastosowały nowe warunki realizacji konserwacji infrastruktury oświetleniowej poprzez podniesienie cen własnych usług konserwacji przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości wyboru przez gminę usługodawcy zewnętrznego. Takie działania spowodowały w wielu gminach 2-3 krotnych wzrost kosztów konserwacji, ograniczenie możliwości wyboru dostawcy prądu do infrastruktury oświetleniowej będącej we własności danej grupy energetycznej. Z drugiej strony gminy inwestowały w nowe źródła świetlne, budowały własną infrastrukturę oświetleniową w celu ograniczenia wydatków na oświetlenie ulic i dróg. Konflikty pomiędzy grupami energetycznymi a gminami są wynikiem typowych działań monopolistycznych pod względem ekonomicznym pomimo, że prawnie są dozwolone. Z jednej strony grupy energetyczne chcą uzyskać realny zwrot z majątku swojej infrastruktury oświetleniowej, pokrycie kosztów usług konserwacji wraz dobrą marżą handlową, dostarczać do tej infrastruktury energię elektryczną wg własnych taryf. Z drugiej strony gminy chcą lepiej oświetlać gminę bez zwiększania kosztów tego zadania. Bez wprowadzenia prawnych regulacji dt ustalania taryf konserwacji infrastruktury oświetleniowej i dostaw energii, gminy mogą jedynie podejmować ograniczone negocjacje z grupą energetyczną w sprawie warunków współpracy lub/i rozwijać własną infrastrukturę oświetleniową. Jednakże własne inwestycje na terenie obszarów wiejskich mogą nie mieć ekonomiczne uzasadnienia, dlatego dobra współpraca z grupą energetyczną (właścicielem infrastruktury oświetleniowej) staje się nieodzowna.
Badania ankietowe prowadziło Biuro Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej na stronie zgwrp.pl/bag.