Miło nam poinformować, że gmina Milejczyce wstąpiła w szeregi Związku Gmin Wiejskich RP. Jesteśmy przekonani, że z pomocą nowej gminy nasze działania na rzecz obszarów wiejskich będą jeszcze bardziej efektywne!
Gmina Milejczyce leży w północnej części Powiatu Siemiatyckiego w Województwie Podlaskim. Siedzibą gminy są Milejczyce. Jest to gmina typowo rolnicza, obejmująca ogółem 15180 hektarów. Gminę zamieszkuje 2099 osób, w tym w Milejczycach około 1 tys. Tylko 20 % ludności pracuje poza rolnictwem, są to przeważnie dwuzawodowcy. Ludność utrzymuje się w większości z własnych rozdrobnionych gospodarstw rolnych. Infrastrukturę techniczną stanowią wodociągi, sieć telefoniczna, oraz sieć dróg (znaczna część to drogi utwardzone głównie o nawierzchni asfaltowej). Użytkowanie gruntów obszaru gminy przedstawia się następująco: łączna powierzchnia gruntów uprawianych rolniczo wynosi 7950 ha; w tym grunty orne – 5410 ha, sady – 30 ha, łąki – 1539 ha, pastwiska – 971 ha, powierzchnia lasów wynosi 6030 ha, 1200 ha stanowią pozostałe formy gospodarowania oraz nieużytki. Do gminy należą następujące wsie sołectwa: Rogacze, Mikulicze, Miedwieżyki, Nowosiółki, Biełki, Borowiki, Chańki i Kościukowicze, Sobiatyno, Choroszczewo, Choroszczewo Kolonia, Pokaniewo, Pokaniewo Kolonia, Gołubowszczyzna, Grabarka, Klimkowicze, Lewosze, Lubiejki, Wałki.
Rys historyczny
Bardzo wcześnie na okolicznych terenach datuje się osadnictwo, a świadczą o tym liczne kurhany, ślady po grodziskach, odnajdywane stare narzędzia, itp. W leśnictwie Milejczyce, w obrębie 260 h znajdują się trzy kurhany i w oddalonych o kilka kilometrów Żerczycach (gm. Nurzec Stacja) jeden, w którym pochowano prawdopodobnie wodza Jaćwingów wraz z jego wojownikami. Początków historii Milejczyc nie da się dokładnie określić – znaleziska archeologiczne dotyczą epoki brązu (ceramika). Prawdopodobnie założycielami osady byli południowi Słowianie, uciekający przed Turkami. Wśród nich był dzielny Milejko, który zasłynął podczas walk z Jaćwingami w 1235r. i od jego imienia pochodzi nazwa osady. Inne dowody wskazują na pochodzenie nazwy od słowa „mleć” – wcześniejsza nazwa miejscowości brzmiała Mielejczyce lub zapisywano ją Meleczyce. W tym okresie w miejscowości było dużo młynów więc nazwa może pochodzić od słowa „mleć”. Do 1325r. Milejczyce należały do Księstwa Halicko-Wołyńskiego, a od poł. XIV w. do Wielkiego Księstwa Litewskiego i władali nimi książęta litewscy. W 1413r. Milejczyce weszły w skład województwa trockiego, a w XV w. zamieszkali w nich bojarzy książęcy. Pierwsze wzmianki o Milejczycach pojawiają się w dokumentach historycznych pod koniec XV w. (dokładnie w 1479r. i dotyczą Sienki z Milejczyc z powiatu brzeskiego). W 1510 roku Milejczyce wchodziły w skład dóbr królewskich; w 1513r. zostały włączone do województwa podlaskiego, a w związku z tym, że leżały przy ważnym szlaku komunikacyjnym, 14 maja 1516r. w Wilnie podczas sejmu, otrzymały z rąk króla Zygmunta Starego prawa miejskie magdeburskie. Dzięki tym prawom i przywilejom miasto mogło się rozwijać i jednocześnie doskonalić trakt między Mielnikiem a Bielskiem Podlaskim. Kolejni królowie polscy potwierdzali prawa miejskie Milejczyc w latach: 1549, 1588, 1639, 1670 i 1744. Lokację miasteczka król argumentuje w akcie nadania praw miejskich z 1516r. w następujący sposób: ”otrzymaniem dobrego stanu dla zatrzymania się w połowie drogi między Mielnikiem a Bielskiem Podlaskim” dla króla i jego dworu. Za otrzymane prawo miejskie mieszkańcy Milejczyc dawali daninę: kopę gęsi i 4 kamienie łoju na świece (podczas pobytu króla). Na korzyść miasteczka szły opłaty z karczm, browarów. Ten sam akt informuje również o tym, że na wójta zostaje powołany Mikołaj Ligęza i funkcję tę ma pełnić dożywotnio. Mieszczanie milejczyccy dostają również przywilej łowienia raków w rzece Nurec (Nurzec) i odtąd przez sąsiadów z innych miejscowości nazywani są Rakami. Milejczanie w 1549 roku posiadali 180 włók ziemi. W tym okresie w Milejczycach było 3 kowali, 3 kuśnierzy, młynarz, 2 garncarzy, 2 krawców, szklarz, piecznik, szewc, siedielnik (prawdopodobnie siodlarz) i 9 rzeźników. Charakterystyczną cechą miasteczka była spora liczba karczm – w Milejczycach było ich: 2 miodowe, 15 piwnych i 10 gorzałczanych. Mieszczanie milejczyccy otrzymali następujące przywileje: 2 jarmarki – 8maja na Św. Stanisława i 4 grudnia na Św. Barbary. Według lustracji z 1566 r. istniał tu kościół katolicki św. Stanisława, cerkiew św. Barbary i św. Mikołaja, dwór królewskiego starosty i 25 karczm. W 1588 r. miasto weszło w skład dóbr stołowych króla Polski ekonomii brzeskiej. Wzmianka o planowanej budowie ratusza pojawiła się w 1744 r. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1500 r. parafiami prawosławnymi zarządza ks. Malicha i ks. Kalisz, a w 1524 r. plebanem katolickim jest ks. Maciej Korwin. „Dnia 30 października 1529 roku król Zygmunt I ufundował tutaj drewniany kościół pw. św. Zygmunta, św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Mikołaja. Oryginalny dokument fundacyjny jest obecnie przechowywany w Bibliotece Narodowej Litwy w Wilnie. W 1556 roku świątynia ta została rozebrana przez mieszczan, a na jej miejscu wzniesiono nową. Funkcje plebanów pełnili: w 1560 – ks. Jan Kalekut, w 1568 roku – ks. Sebastian Jelitowski, w 1573 roku – ks. Sebastian Jaktorowski. W czasie „potopu szwedzkiego” w 1657 roku kościół został doszczętnie spalony przez Szwedów i Kozaków.” Po tym wydarzeniu staraniem ks. Krasnodębskiego w miejsce spalonego kościoła wzniesiono nowy, który zachował się do dziś. Jego fundatorem był Gothard Wilhelm Butler (ok. 1600-1660), podkomorzy nadworny koronny i major straży przybocznej króla Jana Kazimierza. W narożniku cmentarza kościelnego stoi dwukondygnacyjna, drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej, wzniesiona w 1740 roku. W 1809 r. istniała w Milejczycach szkoła parafialna założona przez Stanisława Szantyra.
W XVI w. w Milejczycach pojawiają się wzmianki o Żydach, którzy tu zamieszkują. Mianowicie, z tego okresu pochodzi pierwsza wzmianka mówiąca o konfliktach ludności polskiej i żydowskiej. W wyniku tego sporu Milejczyce otrzymały przywilej De non tolerandis Judaeis, zakazujący zamieszkiwać Żydom to miasto. Mimo to wiadomo, że niewielka grupa Żydów mieszkała w mieście. Kolejne ślady ludności wyznania mojżeszowego pochodzą z połowy XVIII wieku i świadczą o istnieniu w mieście gminy żydowskiej, jednak dopiero w XIX wieku gmina ta rozrosła się do znacznych rozmiarów. W roku 1857 powstaje drewniana synagoga, a w 8 lat później kirkut. Jednocześnie Żydzi stanowią blisko 40% mieszkańców. Według danych z roku 1878 mieszkało w mieście 627 wyznawców judaizmu. Lata 1914 – 1919 przyniosły miastu ogromne zniszczenia, w wyniku których Milejczyce utraciły prawa miejskie. Wiek XX rozpoczął się pożarem miasteczka – w 1912r. miał miejsce potężny pożar, w którym spłonęła znaczna część Milejczyc w tym prawie całe centrum. Początek wieku XX to także okres tzw. bieżeństwa, które dotknęło również Milejczyce. W 1920 r., 20 sierpnia w okolicach Milejczyc stoczyła się druga pod względem rangi bitwa z Rosjanami. „W rejonie Milejczyc, na północny zachód od Wysokolitewska, IV –ta brygada jazdy konnej napotkała grupę nieprzyjacielskiej ciężkiej artylerii, która według zeznań jeńców przeznaczona była do ostrzeliwania Warszawy. Grupę tę szarżą konną zupełnie rozbito, zdobywając 22 ciężkiego kalibru działa i przeszło 100 wozów. Wzięto przy tym kilkaset jeńców”. Z bieżeństwa mieszkańcy Milejczyc wracali dopiero po 1921roku. W tym czasie przeprowadzono spis ludności – Milejczyce zamieszkiwało wtedy nieco ponad 1200 osób z czego 50% stanowili Żydzi. W dwudziestoleciu międzywojennym miejscowość staje się ośrodkiem sanatoryjno – wypoczynkowym dla polskich Żydów – sosnowe lasy i świeże powietrze miały mieć zbawienny wpływ na ludzi chorych na gruźlicę. W sezonie do miasta przybywało od 2 do 4 tysięcy Żydów. Tamtejsza gmina przeżywała swój renesans, o czym może świadczyć wybudowanie nowej murowanej synagogi w 1927 roku. W 1938 roku w przewodniku turystycznym zawarta jest informacja na temat liczby pokoi do wynajęcia, było ich około 200, a przy drodze do Nurczyka, za miejscowością w sosnowym lesie znajdowały się domki letniskowe. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy zniszczyli tę część Milejczyc doszczętnie. Jedyną pamiątką po tamtym miejscu są wspomnienia starszych mieszkańców i kilka zniszczonych fotografii.
W 1939 roku Milejczyce znalazły się pod okupacją sowiecką, a od 22 czerwca 1941 niemiecką. Niemcy w mieście zorganizowali getto, w którym zgromadzili 1250 osób z Milejczyc i Nurca. Getto istniało do 5 listopada 1942 roku, kiedy to nastąpiła akcja likwidacyjna. Wszystkich Żydów przesiedlono do getta w Kleszczelach, a następnie do Białegostoku. W tym czasie dawna dzielnica została w dużej części zburzona – zniszczeniu uległo 90 domów pożydowskich. W sierpniu 1943 roku Żydzi milejczyccy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince. Ostatnim rabinem był Aron Izaak Tamares. W dniach 20-22 lipca 1944 roku armia radziecka stoczyła bitwę z Niemcami. W wyniku tych zaciekłych bojów zginęło wielu ludzi. Poległych żołnierzy radzieckich (głównie Białorusinów) pochowano w zbiorowych mogiłach (około 1600 osób) na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich w Milejczycach. Pośrodku cmentarza w latach 70 XXw. umiejscowiono rzeźbę – pomnik autorstwa artysty białostockiego – Jerzego Grygorczuka.
Po wojnie w Milejczycach w synagodze mieścił się dom kultury i kino, istniały dwie kaflarnie (pożydowskie), piekarnia, rozlewnia wód, SKR, GS, liczne sklepy i gospoda, będące własnością spółdzielni. Gminna Spółdzielnia i Spółdzielnia Kółek Rolniczych rozwiązały się a ich majątek sprzedano. W 1954 r. wybudowano w Milejczycach budynek szkoły, który funkcjonuje do dziś.
W 2007 r. w dniach 1-7 września w Milejczycach tworzono zdjęcia do filmu Obcy VI na podstawie scenariusza Magdy Bart. Film reżyserował Borys Lankosz. Główną rolę zagrał Wojciech Klata. Producentem filmu był Irek Dobrowolski. W filmie grali również aktorzy amatorzy – mieszkańcy Milejczyc. W maju 2008 roku w synagodze odbyła się premiera filmu, na którą przyszło bardzo dużo ludzi (około 200 – 300 osób).
Agroturystyka
- Gospodarstwo Agroturystyczne – Rosa Antonina, Pokaniewo Kolonia
- „Domek pod sosnami” – Anatol Matujewicz, 0,5 km od Rogacz
Atrakcje turystyczne na terenie Gminy Milejczyce:
- Zbiornik retencyjny „Wał” w Milejczycach
- Gospodarstwo Rybackie w Pokaniewie Kolonii
- Starodrzew sosnowy w Milejczycach i okolicach miejscowości; wytworzył się fenotyp sosny milejczyckiej
- Niesamowite bogactwo fauny i flory, w okolicach Milejczyc rosną storczyki, pojawiają się rzadkie gatunki ptaków co może stanowić raj dla ornitologów.
- Drewniany most na rzece w Wałkach
- Dwór w Wałkach, posesja prywatna
- W firmie Junakor w Milejczycach można zakupić lokalne tradycyjne i w zupełności naturalne produkty cukiernicze – sękacz podlaski i mrowisko
Zabytki:
1. Kościół Parafialny Św. Stanisława z XVII w., orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej. Przy kościele znajduje się dzwonnica drewniana z 1740 r.
2. Parafialna cerkiew Św. Barbary z 1900 r., drewniana, orientowana. Ikonostas z około1900roku z dwiema barokowymi ikonami.
3. Cerkiew cmentarna Św. Mikołaja z ok. 1890 r., drewniana, orientowana.
4. Synagoga z 1927r., murowana z cegły, na planie prostokąta, nietynkowana
5. Kirkut z 1865r.
6. Drewniana cerkiew p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Rogaczach z drugiej połowy XIX w.
7. Cerkiew cmentarna pod wezwaniem Św. Św. Apostołów Piotra i Pawła z 1672r. w Sobiatynie.
Świątynie współczesne na terenie Gminy Milejczyce:
- Kaplica cmentarna prawosławna p.w. Św. Apostoła Tomasza w Milejczycach
- W Pokaniewie Kolonii drewniana kaplica pw. Nawiedzenia NMP została zbudowana w latach 1984-1985
- Murowana kaplica katolicka w Wałkach z lat 1985-1988
Autor: Monika Bałut